Na skutek izolacyjnej polityki Chin i Japonii pierwsze wisterie poznane w Europie pochodziły z Ameryki. Sprowadzono je z Karoliny ok. 1724 i nadano nazwę Glycine frutescens (Linneusz, Species Plantarum, 1753). Wprawdzie opisywane były już wcześniej pod innymi nazwami ale dzieło Linneusza uznano za punkt początkowy nomenklatury botanicznej. Całkiem niezależnie w 1818 anglo-amerykański botanik Thomas Nuttall zaproponował nazwę Wisteria speciosa, na cześć Caspara Wistara, profesora anatomii na Uniwerytecie Pennsylvania, która została oficjalnie przyjęta w 1906. Dlaczego nie Glycine ? Ano dlatego, że botanicy zadecydowali, że roślina ta nie pasuje do rodzaju Glycine, który obecnie zawiera takie gatunki jak np. soja i że powinna być wydzielona w oddzielny rodzaj, dla którego Wisteria była pierwszą oficjalnie opublikowaną nazwą. Nazwa gatunkowa frutescens miała jednak pierwszeństwo nad speciosa. Po raz pierwszy pełną nazwę Wisteria frutescens opublikował francuski botanik Jean Poiret w 1823, choć właśnie we Francji nazwa Glycine przetrwała najdłużej, skąd zadomowiła się również u nas. Pełna więc nazwa botaniczna brzmi: Wisteria frutescens (L.) Poir. Litera L w nawiasie wskazuje właśnie na owe przemianowanie od Linneuszowskiej Glycine a skrót Poir. oznacza, iż dokonał jej właśnie Poiret.
Wisteria frutescens (L.) Poir.
Według Hortus Third (Bailey et al. 1976) W. frutescens pochodzi z południowo-wschodnich terenów USA od Wirginii do Florydy i Teksasu. Alice Coats (1963) podaje, że sprowadzona została do Wielkiej Brytanii w 1724 przez Marka Catesby’ego, przyrodnika i artystę, który zbierał rośliny w Wirginii od 1712 do 1719 i w Karolinie, na Florydzie i wyspach Bahama od 1722 do 1726.
Wiotkie, bujnie rosnące pnącze (do 15 m) o pędach owijających się przeciwnie do wskazówek zegara (patrząc z góry). Liście złożone z 11-15 listków, u góry gładkich poza brzegami, na spodniej stronie luźno owłosionych oprócz nerwów. Kwiaty niebieskofioletowe, słabo pachnące, w gronach po 30-65, ukazują się na szczytach tegorocznych przyrostów późną wiosną. Podsadki kwiatowe purpurowe, sezonowe; oś kwiatostanu zielona, owłosiona, długości 4-7 cm, szypułki kwiatowe blado zielone, owłosione, 6-8 mm długie. Kielich fiołkowo różowy, owłosiony. Sporadyczne włoski gruczołkowate na różnych częściach kwiatostanu. Żagielek gładki, szerokości 1,7-1,9 cm z dwoma wyrostkami u podstawy i żółtą plamą na środku. Strąki gładkie. Jesienne wybarwienie liści słabe.
W Illinois kwitnie w czerwcu i lipcu, sporadyczne kwiaty rozwijają się przez całe lato.
odmiany:
AMETHYST FALLS – wyselekcjonowana w Oconee County w Południowej Karolinie. W sprzyjających warunkach wcześnie wchodzi w okres kwitnienia, często powtarza je latem. Najczęściej spotykana obecnie w handlu. W Europie licencjonowana.
BACKHOUSIANA – wg Nicholsona (1900) ma fioletowe kwiaty w długich, zwartych gronach. Wydaje się, że zanikła w uprawie. Mogła być także formą W. macrostachya.
MAGNIFICA – opisana przez Nicholsona (1900) o czysto niebieskich kwiatach. The New RHS Dictionary of Gardening (Huxley, Griffiths & Levy 1992) twierdzi, że kwiaty są koloru lila z dużą siarkowo żółtą plamą na żagielku. Nedelec (1992) opisuje jej kwiaty jako czysto niebieskie w gronach długości 15-20 cm. Często zaliczana do W. macrostachya. Nie spotykana już w uprawie.
LONGWOOD PURPLE – wyselekcjonowana w Ogrodach Longwood. Kwiaty ciemniejsze, fioletowe.
NIVEA – pierwotnie opisana w 1854 jako W. frutescens nivea przez Lescuyer’a i w 1903 jako W. frutescens f. nivea (Lescuy.) Zabel (Rehder 1949). Młode listki skąpo owłosione na górnej powierzchni , blado zielone podsadki kwiatowe i kielich. Kwiaty czysto białe z żółtą plamą na żagielku. Słabo pachnące kwiaty zebrane są w grona po 25-55. Długość kwiatostanów od 3,9 do 9,5 cm.
PURPUREA – Wg Nicholsona (1900) ma purpurowo fioletowe kwiaty. Podobnie jak Backhousiana zanikła w uprawie.
SWARTLEY PURPLE – wyselekcjonowana ze względu na ciemnopurpurowe kwiaty. Liście wykazują podobieństwo do gatunków azjatyckich.
Z powodu umiarkowanej długości kwiatostanów i czasu kwitnienia po rozwoju liści nie dziwi fakt, że gatunek ten był długo pomijany przez ogrodników na korzyść bardziej spektakularnych gatunków azjatyckich. Opóźniony termin kwitnienia w stosunku do nich pozwala wydłużyć czas kwitnienia tych pnączy. Gatunek ten jest także dużo mniej inwazyjny od azjatyckich.
Wisteria macrostachya (Torr & A. Gray) Nutt.
Po raz pierwszy opisana została jako odmiana W. frutescens przez Torrey’a i Gray’a w 1838 z wykorzystaniem nazwy użytej przez Nuttall’a w niepublikowanym rękopisie. Słowo 'macrostachya’ oznacza 'długie kłosy’ i sugeruje już, że ten gatunek ma dłuższe kwiatostany niż poprzedni. Rehder (1949) podaje, iż rangę gatunku nadali jej Robinson i Fernald w 1908, stąd niezrozumiałym wydaje się być nazwisko Nuttala w oficjalnej nazwie botanicznej.
Stegermark (1963) wymienia ją jako W. frutescens (L.) Poir. var. macrostachya (Nutt.) Torr. & Gray lecz dalej pisze iż 'wiele okazów W. macrostachya pochodzących z Missouri ma grona kwiatowe długości tylko 7-12 cm’. Formy o krótszych kwiatostanach znajdowane są często u obu gatunków.
Czasami też spotyka się błędną pisownię W. macrostachys. Niektórzy autorzy jak np. Voss (1985) traktują tą wisterię jako W. frutescens, nie nadając jej nawet statusu odmiany.
Jeżeli uznamy za Stegermarkiem (1963) że długość kwiatostanów nie jest jednoznaczną cechą odróżniające te gatunki to według klucza zaproponowanego przez Fernalda w 1950 za taką należy uznać obfite występowanie na kielichu i szypułkach kwiatów maczugowatych, gruczołkowatych włosków, podczas gdy u W. frutescens ich brak bądź spotykane są sporadycznie.
Gleason i Cronquist (1963) natomiast wskazują iż u W. frutescens 'górna warga kielicha jest krótsza niż połowa długości jego rurki’ podczas, gdy u W. macrostachya 'górna warga kielicha jest prawie lub tak samo długa jak rurka kielicha’ choć cechę tą trudno obecnie potwierdzić.
Tak więc, jak widać, status gatunku nadany tej formie nie jest zbyt stabilny. Jeżeli jednak uznamy tą odrębność to kluczem do ich rozróżnienia są następujące cechy:
Wisteria frutescens: listków 11-15; kwiatostany 4-8 cm złożone z 25-65 kwiatów; grube włoski gruczołkowate nieobecne lub sporadycznie rozmieszczone na szypułkach kwiatowych i kielichu
Wisteria macrostachya: listków 7-11(najczęściej 9); kwiatostany długości do 30 cm złożone maksymalnie z 125 kwiatów(zwykle 70-80); liczne, grube włoski gruczołkowate na kielichu i szypułkach kwiatowych
W naturze spotyka się ja na bagnistych terenach od Luizjany do Illinois. Kwitnie później od W. frutescens. Odmiany pochodzące z północnych granic zasięgu mogą wytrzymywać niższe temperatury.
Szybko rosnące, wiotkie pnącze owijające się wokół podpór w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Liście pierzasto złożone, 7-11 listków (zwykle 9), gładkich na górnej powierzchni poza brzegami. Od spodu pokryte włoskami, gęściej wzdłuż nerwów. Kwiaty blado fioletowe, słabo pachnące, w gronach po 70-80, na końcach tegorocznych przyrostów. Łuski kwiatowe blado zielone z lawendowym nalotem od krawędzi. Oś kwiatostanu zielona, 15-20 cm długa, pokryta włoskami, w tym kilkoma gruczołkowatymi. Szypułki kwiatów blado zielone, lawendowo nabiegłe w miejscach mocniej naświetlonych, 8-9 mm długie, pokryte włoskami. Kielich czerwono purpurowy o jaśniejszych działkach, owłosiony (niektóre włoski gruczołkowate). Żagielek 1,8-2,2 cm szeroki z żółtawą plamą. Skrzydełka ciemniejsze.
odmiany:
ABBEVILLE BLUE – podobna do gatunku ale o kwiatach blado niebieskofioletowych zebranych w gronach (do 90 szt.). Oś kwiatostanu do 25 cm długości, łuski kwiatowe blado fioletowe, skrzydełka z dwoma wyrostkami. Silnie rośnie choć łatwo ją opanować. Pochodzi od rośliny znalezionej w pobliżu ujścia rzeki Vermillion w pobliżu Zatoki Meksykańskiej. Nazwana i wprowadzona do uprawy przez szkółkę Louisiana.
ALBO-LILACINA – według Rehdera (1949) pierwotnie opisana jako W. frutescens c. albo-lilacina przez Dippel’a w 1893, który podał też jako synonim: W. frutescens rosea. Forma ta o blado fioletowych kwiatach otrzymała status odmiany botanicznej od Rehdera (1926). Wydaje się, iż zaginęła w uprawie.
AUNT DEE – blado lawendowe kwiaty, odporna na mróz. Wyselekcjonowana i nazwana przez Brada Pedersona, właściciela Bloomington Garden Center.
BAYOU TWO O’CLOCK – podobna do gatunku ale o niebieskofioletowych kwiatach i gronach długości do 25 cm. Wyselekcjonowana przez Sylvana D’Avy w południowej Luizjanie, który nazwał ją i wprowadził do uprawy. Może rosnąć nawet w płytkiej wodzie.
BETTY MATTHEWS – wprowadzona do handlu pod nazwą 'SUMMER CASCADE’ przez szkółki Bailey w 2013. Kwiaty ciemne, niebieskolawendowe. Bardziej odporna na mróz.
BLUE MOON – bardzo odporna na mróz (nawet do -40 st. C !) o pachnących lawendowo niebieskich kwiatach, często powtarza kwitnienie. Wyselekcjonowana w Minnesocie w szkółce Rice Creek Gardens przez Betty Ann Addison.
CLARA MACK – forma o białych kwiatach, zebranych w nieco krótsze ale pełniejsze kwiatostany. Listki nieco szersze niż u innych odmian. Kwitnie obficie trochę później od innych. Wyselekcjonowana w stanie Columbia S.C.
PONDSIDE BLUE – kwiatostany długości 23-30 cm złożone z 115-125 jasno niebieskofioletowych kwiatów, łuski kwiatowe blado zielone, słabo fioletowo nabiegłe. Oś kwiatostanowa zielona, pokryta włoskami, kielich zielonkawo biały, słabo fioletowo nabiegły w kierunku działek, skrzydełka z jednym wydłużonym wyrostkiem. Wyróżnia się bardziej niebieskimi kwiatami i większymi kwiatostanami. Nazwana i wyselekcjonowana w szkółce Louisiana.
Reasumując:
- Wyróżnia się dwa gatunki amerykańskie wisterii: W. frutescens i macrostachya, czasami łączone w jeden (W. frutescens)
- W porównaniu do gatunków azjatyckich są mniej ekspansywne, mają mniejsze kwiatostany i kwitną później, po rozwoju liści
- Zazwyczaj wcześnie wchodzą w fazę kwitnienia (2-3 lata), często powtarzają je latem
- Niektóre odmiany (np. Blue Moon, Aunt Dee) wytrzymują niskie temperatury (do – 40 st. C)
Opracował i tłumaczył: Mariusz Lewandowski
na podstawie: Peter Valder 'Wisterias. A comprehensive guide’ Timber Press 1995
