Podobne do siebie na pierwszy rzut oka gatunki ośnieży należą do małego rodzaju Halesia. Pod względem dekoracyjności mogą rywalizować z wcześnie kwitnącymi azjatyckimi magnoliami i większość z nich może być doskonałym wyborem dla ogrodów, tych małych i dużych.
Spośród czterech wyróżnianych gatunków trzy pochodzą ze wschodniej części Ameryki Północnej:
- Halesia tetraptera (O. czteroskrzydła, syn. O.karolińska)
- Halesia carolina (O. drobnokwiatowa)
- Halesia diptera (O. dwuskrzydła)
a jeden gatunek Halesia macgregorii pochodzi z Chin.
Wszystkie są krzewami lub drzewami osiągającymi w naturze wysokość od 3 do 30 m. Śnieżnobiałe lub bladoróżowe kwiaty ukazują się wiosną, zazwyczaj przed rozwojem liści. Zwisają one na smukłych szypułkach wyrastających z kątów liści na zeszłorocznych przyrostach. Dzwonkowate w kształcie kwiaty zebrane są w grona. Dekoracyjne, oskrzydlone owoce początkowo są jasnozielone, dojrzewając stają się ciemnoczerwone i pozostają na roślinie przez większą część zimy. Liście jesienią przybierają złociste kolory, szczególnie w cieplejszych strefach klimatu umiarkowanego o wyraźnie zaznaczonych porach roku. Należąc do rodziny styrakowatych (Styracaceae) są spokrewnione ze styrakami (Styrax), styrakowcami (Pseudostyrax) rodzajem Rehderodendron i Sinojackia.
Pochodzenie nazwy
Nazwa rodzaju upamiętnia Dr Stephena Halesa (1677-1761), angielskiego chemika i fizjologa z Teddington koło Londynu. Jegomość ten w rzeczywistości nie miał nic wspólnego z ośnieżami. Jego przyjaciel, John Ellis (1705-1790), londyński kupiec, ogrodnik i botanik, przesłał Linneuszowi opis, rysunki i okazy otrzymane od Dr. Alexandra Gardena z Charlestown z Południowej Karoliny i poprosił go o zachowanie proponowanej przez niego nazwy. Linneusz przystał na prośbę i z tej przyczyny rośliny te znane są pod nazwą Halesia Ellis ex Linnaeus.
Pomylone gatunki
Istnieje spore zamieszanie na temat zastosowania nazw H. carolina, H. parviflora i H. tetraptera. Rośliny obecnie prawidłowo oznaczane jako H. tetraptera var. tetraptera są najczęściej spotykane w ogrodach choć zazwyczaj są źle oznaczane. Błąd ten datuje się jeszcze od czasów Linneusza i Ellisa. Linneusz opisał dostarczone przez Ellisa okazy jako H. carolina, jednak Reveal i Seldin (1976) dowiedli że były to rośliny należące do gatunku określanego do niedawna jako H. parviflora, rosnącego w pasie wybrzeża. Na skutek tego odkrycia mianem H. carolina określa się gatunek znany u nas poprzednio jako H. drobnokwiatowa (H. parviflora) a na określenie ośnieży karolińskiej stosuje się drugą najstarszą, oficjalnie opublikowaną nazwę tj. Halesia tetraptera.
Halesia tetraptera var. tetraptera (Syn. H. carolina – błędny)
Zasięg ośnieży karolińskiej (H. tetraptera) rozciąga się od zachodniej Virginii do południowego Ohio i Illinois a na południu przez obie Karoliny do Florydy i Texasu. W naturze występuje na zboczach o umiarkowanym uwilgotnieniu, wzdłuż strumieni i dolin rzecznych, w lasach i na ich skraju. Może się samoistnie obficie rozsiewać na stanowiskach słonecznych w obrębie swojego naturalnego zasięgu. W ogrodach USA i Anglii jest najłatwiej dostępnym w handlu gatunkiem. Kwiaty są w kształcie dzwonkowate z płatkami w większej części złączonymi, w pąku często jasnozielone lub słabo różowo nabiegłe, po otwarciu jasno białe. Rozwijają się przed liśćmi w końcu marca do początku maja w zależności od rejonu (USA), w Anglii głównie w maju. Jeśli temperatury są jeszcze chłodne kwiaty wiszą do dwóch tygodni po czym opadają tworząc efekt jakby opadłego śniegu. Wielkość kwiatów waha się w dość znacznych granicach w zależności od siewki, u tych największych korona osiąga 2 cm długości. Owoce z wyraźnymi czterema skrzydełkami pojawiają się w środku lata. Początkowo przeświecające i jasno zielone dojrzewając stają się późną jesienią czerwonobrązowe i pozostają wiszące na gałęziach aż do późnej zimy.
Kora na młodych drzewach i pędach jest gładka, szara z wyraźnymi, pionowymi srebrno-szarymi naciekami. U starszych egzemplarzy powstają na szarej korze ciekawie kontrastujące biało obrzeżone bruzdowania. Gatunek ten osiąga w USA wysokość do 10 m (średnio 4-8m)i zwykle przyjmuje pokrój małego drzewka lub krzewu o zaokrąglonej koronie i wielu zazwyczaj pniach. W Anglii jest wytrzymały na mrozy ale w zimniejszych rejonach USA zwraca się uwagę na proweniencję. Ośnieża karolińska jest odporna na mróz do strefy 5 a nawet 4 w skali USDA.
Odmiana Meehanii została wyselekcjonowana z siewek, prawdopodobnie H. tetraptera var. tetraptera. Tworzy zaokrąglone krzewy o wysokości do 3 m o stosunkowo małych kwiatach ale bardzo obficie kwitnące. Sporadycznie spotyka się w handlu selekty o pstrych liściach często oferowane jako Variegata, do dnia dzisiejszego u żadnego z nich wariegacja nie jest zbyt silna i wyraźna, co znacznie zmniejsza ich wartość dekoracyjną w uprawie. Najwartościowsze odmiany powstały w celu zwiększenia i podkreślenia naturalnego piękna tych roślin reprezentując rośliny o zgrabnym pokroju i większych, śnieżnobiałych kwiatach. Halesia tetraptera Wedding Bells (’UConn Wedding Bells’) jest tutaj dobrym tego przykładem. Została odkryta w Ohio przez Marka Branda z Uniwersytetu Connecticut i poprzez tą uczelnię wprowadzona do handlu.
Halesia tetraptera var. monticola (H. monticola)
Odmiana drzewiasta ośnieży karolińskiej może osiągnąć w swoim naturalnym środowisku wysokość ponad 30 m ale w Wielkiej Brytanii tworzy raczej małe drzewa. Charakterystyczną jej cechą jest drzewkowaty, wzniesiony pokrój i 1,5 razy większe kwiaty niż u typowego gatunku H. tetraptera var. tetraptera. Kielich osiąga długość do 3 cm. Pojawianie się jej śnieżnobiałych kwiatów wczesną wiosną na bezlistnych jeszcze pędach to jeden z bardziej zachwycających efektów w północnoamerykańskich lasach liściastych. Spacerując pod wielkimi drzewami ośnieży drzewiastej w Górach Smoczych pierwszym śladem ich obecności jest otoczka opadłych białych kwiatów pokrywających runo wokół drzew. Naturalny zasięg występowania tego górskiego gatunku (inna polska nazwa to ośnieża górska) jest dość ograniczony. Spotyka się go w wilgotnych i mokrych pasmach gór w izolowanych zadrzewieniach na wysokości 1000 m n.p.m. i powyżej, we wschodnim Tennessee i zachodniej Północnej Karolinie. W praktyce, jeżeli nie znamy dokładnie pochodzenia rośliny jest bardzo trudno odróżnić młode ośnieże drzewiaste od wielkokwiatowych okazów var. tetraptera. U starszych kora jest bardziej brązowa i mniej bruzdowana. Dość znacząca jest opinia wielu badaczy, iż ośnieża drzewiasta reprezentuje jedynie ekstremalne cechy tego dość zmiennego gatunku i nie powinna być wyodrębniana jako odmiana botaniczna. Z punktu widzenia ogrodników natomiast stanowi wyraźnie różniącą się formę o szczególnym zastosowaniu w kształtowaniu terenów zieleni. Efekt kwitnienia jest u niej bardziej spektakularny i często stosuje się ją dla zagospodarowania większych połaci ogrodów. Ośnieża drzewiasta jest odporna na mróz (strefa 5 USDA) a zaaklimatyzowane okazy mogą dożywać ponad stu lat. Wyselekcjonowano sporo odmian, ale w większości są one bardzo trudno dostępne w handlu z powodu trudności w rozmnażaniu z sadzonek. H. tetraptera var. monticola 'Arnold Pink’ o blado różowo nabiegłych kwiatach jest chyba najlepszą z nich. Oferowane pod wspólną nazwą H. tetraptera var. monticola 'Rosea’ rośliny nie stanowią jednego klonu ale grupę roślin z tendencją do wytwarzania zaróżowionych kwiatów. Intensywność różowego pigmentu jest większa w latach o zimniejszym przebiegu wiosennej aury. Odmiana Vestita, często błędnie traktowana jako H. monticola var. vestita (odm. owłosiona wg Senety) odznacza się wyprostowaną sylwetką i liśćmi pokrytymi na spodzie śnieżnobiałym kutnerem.
Halesia carolina (Syn. Halesia parviflora)
Ośnieża drobnokwiatowa jest to rzadki gatunek występujący na wybrzeżu USA od Południowej Karoliny poprzez Florydę do południowego Missisipi. Płatki korony mają długość jedynie 7-12 mm. Kwiaty wyróżniają się wystającymi ponad koronę pylnikami. Owoce są wąsko oskrzydlone czterema skrzydełkami. Z reguły są to krzewy o zaokrąglonym pokroju dorastające do 4 m wysokości. W uprawie jest raczej nie spotykana bądź to z powodu mniejszych kwiatów, bądź też z racji dość rozproszonego występowania w naturze. Jest też mniej odporna na mróz od pozostałych form (Strefa 6 USDA).
Halesia diptera var. diptera
Ośnieżę dwuskrzydłą łatwo jest odróżnić od pozostałych zarówno dlatego że owoce mają jedynie dwa skrzydełka jak i z kwiatów, których płatki są jedynie zrośnięte u nasady (jak u styraków). Kwitnie z reguły 7-10 dni później niż H. tetraptera. Także liście u tego gatunku są wyraźnie bardziej zaokrąglone. Szeroko oskrzydlone owoce, początkowo żółtozielone i prześwitujące po dojrzeniu przebarwiają się na brązowo i pozostają na pędach do późnej zimy. Jest większa niż H. tetraptera ale mniejsza od H. monticola osiągając wysokość 10-15 m. W Anglii jest zazwyczaj krzewem. Kora nie jest tak wyraźnie bruzdowana jak u H. tetraptera i bardziej brązowa. Jesienne przebarwienie liści złocistożółte. Odporna na mróz (strefa 5 USDA). Zasięg jej naturalnego występowania obejmuje obszar od południowej Karoliny Południowej poprzez Florydę do Alabamy, Arkansas i wschodniego Teksasu. Najczęściej spotyka się ją na wilgotnych stanowiskach wzdłuż rzek, na terenach zalewowych i na pobliskich im zboczach. Gatunek o dużej wartości dekoracyjnej , jednak kwitnienie szczególnie w Wielkiej Brytanii bywa dosyć skąpe. Pod względem kwitnienia lepsza jest H. diptera var. magniflora.
Halesia diptera var. magniflora
Odmiana wielkokwiatowa ośnieży dwuskrzydłej jest z pewnością najbardziej spektakularnym gatunkiem w porze kwitnienia wyróżniającą się nawet pod tym względem na tle całej rodziny Styrakaceae. Chociaż nie wszyscy systematycy przyznają jej status odmiany botanicznej z punktu widzenia ogrodnika jest wyraźnie odmienna od pozostałych ponieważ jej kwiaty są dwukrotnie większe niż formy podstawowej. Oznaczona została na podstawie populacji występującej jedynie w południowo-zachodniej Georgii, na półwyspie Floryda i w południowo-wschodniej Alabamie, gdzie porasta urwiska, wąwozy i wzgórza. Może osiągać wysokość 10-15 m i jest bardziej odporna na suszę. Kwiaty ukazują się bardzo licznie przed rozwojem liści. Odporność na mróz podobna (strefa 6-5 USDA). Dopiero obecnie, wraz z rosnącym rozgłosem i postępem w technikach rozmnażania staje się bardziej dostępna w handlu.
Halesia macgregorii
Ośnieża chińska jest praktycznie nieznana w europejskich ogrodach. Rośnie na wilgotnych, zalesionych zboczach i na skraju lasów na wysokości 700-1200 m n.p.m. w prowincjach Fukien, Guangxi, Guizhou, Hunan, Jiangxi i Zhejiang. Jest drzewem o wysokości do 24 m o stosunkowo małych, białych kwiatach o wydłużonej, klapowanej koronie długości do 15 mm.
Uprawa i rozmnażanie
Z wiekiem ośnieże stają się stosunkowo odporne na suszę ale wymagają lekko kwaśnej, utrzymującej wilgoć i bogatej w składniki organiczne gleby. Najlepszym stanowiskiem jest pełne słońce lub półcień, ochronione od wiatru. W warunkach Wielkiej Brytanii podobnie do wielu innych roślin drzewiastych sprowadzonych ze wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej lepiej rośnie przy wyższych temperaturach latem. Duże ośnieżę dość trudno się przesadza ale małe rośliny znoszą to dość dobrze późną zimą bądź wczesną wiosną. Wszystkie ośnieżę są dość odporne na choroby. U Halesia tetraptera poszczególne konary mogą się już zestarzeć po 20 latach i bywają zastępowane przez nowe pędy wybijające u podstawy. Można to wykorzystać w mniejszych ogrodach do redukowania wielkości roślin. Nowe pędy wyrastają po usunięciu starszych konarów.
Nasiona wymagają stratyfikacji przez 60-90 dni a wysiane do gruntu często kiełkują w ciągu dwóch lat. Siewki zaczynają kwitnąć w trzecim lub czwartym roku. Możliwym jest też rozmnażanie przez sadzonki niezdrewniałe.
Bibliografia:
Reveal J.L. & Seldin , M.J. (1976) 'On the identity of Halesia Carolina L. (Styrakaceae)’ Taxon 25 (1)
Rick Darke 'Halesia in cultivation’, The Plantsman, December 2006, 253-257
Tłumaczenie:
Mariusz Lewandowski
