Większość ludzi uważa magnolie za kwitnące krzewy pochodzące z Azji ale kilka drzewiastych gatunków wywodzi się z Ameryki Północnej. Największym z nich i najbardziej odpornym jest magnolia drzewiasta (Magnolia acuminata). Jest to duże, zgrabne, szybko rosnące drzewo szeroko rozpowszechnione od Jeziora Erie w Kanadzie poprzez zachodni Nowy York, Oklahomę, Arkansas po Luizjanę i północną Florydę. Jest jedynym gatunkiem magnolii występującym naturalnie w Kanadzie, gdzie zresztą zagrożona jest wyginięciem. Największy znany okaz opisano w Parku Narodowym Great Smoky Mountains w stanie Tennessee (USA). Przy wysokości drzewa 38 m jego korona ma średnicę 18 m.
Historia przybycia tego gatunku do Europy jest dość dobrze opisana. Peter Collinson, kwakier i z zawodu sukiennik pochodzący z Peckham z Londynu był entuzjastą ogrodnikiem, do którego ludzie z całej Ameryki Północnej posyłali nasiona i sadzonki. Należał do nich John Bartram, kwakier rolnik, lekarz amator i botanik samouk z Pensylwanii, który w lipcu 1743 odbył długą podróż do Jeziora Ontario. W swoim dzienniku opublikowanym przez Collinsona w 1751 opisał odkrycie przez niego magnolii drzewiastej. Jej nasiona obok ponad 100 innych drzew przesłane zostały do Collinsona, który następnie obdarzył nimi swoich mecenasów, wśród nich Księcia Richmond, Bedford i Norfolk oraz Lorda Bute. Ten ostatni zaś zaopatrywał Księżną Walii w rośliny dla ogrodów Kew. Roślina po raz pierwszy zakwitła w Europie 20 maja 1762 w Mill Hill. Niektóre źródła przypisują odkrycie tego gatunku Johnowi Claytonowi z Virginii. Na podstawie sporządzonego przez Marka Catesby w 1739 opisu Linneusz w 1759 nazwał go Magnolia acuminata.
Nazwa łacińska odnosi się do zaostrzonego wierzchołka liści.
Gatunek wykazuje sporą zmienność, stąd w literaturze podawano następujące taksony:
Magnolia acuminata var. ludoviciana – ustanowiony w 1919 przez Sargenta na określenie populacji roślin w Luizjanie o bardzo dużych kwiatach i kutnerowatych liściach
Magnolia acuminata var. ozarkensis – utworzony przez W.W. Ashe w 1926, obejmujący rośliny o bardziej gładkich liściach, często spotykanych w Górach Ozark
Magnolia acuminata var. aurea – takson utworzony przez Ashe w 1931 obejmujący rośliny bez kutneru i o bardziej żółtych kwiatach
Magnolia acuminata var. alabamensis – utworzony przez W.W. Ashe w 1931 dla określenia roślin o pokrytych kutnerem pędach i zielonkawo żółtych kwiatach, znalezionych w Alabamie, obecnie uważany za zachodnią część populacji var. subcordata
Magnolia acuminata var. subcordata – nazwa utworzona przez Spacha w 1839 dla określenia populacji z południowych krańców występowania gatunku, ze stanów Georgia, Alabama, Karolina Południowa i Północna oraz Floryda. Takson uznawany do dzisiaj (często w randze podgatunku) obejmujący rośliny o kutnerowatych bądź owłosionych pędach i bardziej żółtych niż zielonych kwiatach. Liście rzadko bywają sercowate, owoce są nieco mniejsze i bardziej czerwone.
W swoim środowisku naturalnym pokrój rośliny bywa zmienny – od majestatycznych drzew o strzelistym pniu po wielopniowe, duże krzewy bądź małe drzewka. Tempo wzrostu waha się też od 35 do 75 cm rocznie. Kora jasnobrązowa do szarej, żłobiona, często łuszcząca się.
Liście sezonowe, podobne do urodlinu (Asimina triloba), najczęściej owalne, długości do 25 cm i szerokości do 12 cm. Kolory jesienne zmienne, od brązowych do żółtych, choć często zawodzą po nadejściu wczesnych mrozów.
Słabo pachnące, pionowo osadzone kwiaty są można powiedzieć raczej niepozorne w porównaniu z innymi uprawianymi gatunkami. Mają do 10 cm długości, kształt kielichowaty i 9-12 płatków (tepali). Pojawiają się już po rozwoju liści – w drugiej połowie maja i czerwcu. Są koloru sinoniebieskiego do zielonkawego, czasami żółte bądź żółtozielone. Jest to jedyny gatunek magnolii, u którego płatki bywają żółte. Dzieje się tak za sprawą obecności dwóch barwników – luteiny 5,6-epoksydu i L-karotenu 5,6-epoksydu. Zazwyczaj są one maskowane przez chlorofil, ale czasami choć rzadko, udaje im się ‘przebić’. Z tego powodu magnolia drzewiasta posłużyła jako materiał wyjściowy w hodowli licznych już dzisiaj form magnolii o żółtych kwiatach. Właśnie z krzyżowania tego gatunku z azjatyckim M. liliiflora otrzymano w Ogrodzie Botanicznym Brooklyn pierwsze żółte magnolie określane nazwą magnolia x brooklynensis na czele z dość już znaną odmianą ‘Elizabeth’ (1977). Krzyżówki z innymi gatunkami (M. denudata, M. sprengeri, M. stel lata, M. x soulangiana…) doprowadziły do powstania takich odmian jak:
Gold Star (Magnolia acuminata subsp. subcordata ‘Miss Honeybee’ x M. stellata ‘Rubra’),
Butterflies (M. acuminata ‘Fertile Myrtle’ x M. denudata)
Peachy (M. acuminata ‘Fertile Myrtle’ x M. sprengeri ‘Diva’)
Sundance (M. acuminata x M. denudata)
Yellow Lantern (M. acuminata subsp. subcordata ‘Trade Form’ x M. soulangiana ‘Alexandrina’)
Rozwijające się owocostany w swoim wczesnym stadium rozwoju bardzo przypominają małe ogórki, stąd pochodzi angielska nazwa gatunku – Cucumber tree czyli drzewo ogórkowe. Po dojrzeniu przybierają kolor ciemnoczerwony osiągając 7,5 cm długości. Po pęknięciu osłon często widoczne są nasiona w pomarańczowych łupinach. Zapylenie w obrębie owocostanu często jest niekompletne, niektóre więc nasiona nie rozwijają się co prowadzi do częstych deformacji owocostanów. Opadłe nasiona są pożywieniem dla ptaków i drobnych ssaków. Owocuje dopiero w wieku ok. 30 lat.
Magnolia acuminata jest prawdopodobnie najbardziej odpornym na mróz gatunkiem. Zasięg jego występowania obejmuje na północy kontynentu czwartą strefę klimatyczną w skali USDA czyli o minimalnej temperaturze -29 do -34 stopni C. Najbardziej mrozoodporne genotypy pochodzą ze stanu Nowy York. W swoim naturalnym środowisku rośliny te rosną na głębokich, wilgotnych glebach razem z Acer saccharum i Quercus alba. Łatwo przystosowują się do różnego typu gleb, nawet do lekko alkalicznych. Spotyka się je przeważnie wzdłuż dolin rzek i na zimnych zboczach do wysokości 1500 m n.p.m. Gatunek ten słabo toleruje zanieczyszczenia miejskie. Znosi częściowe zacienienie, natomiast źle radzi sobie z długotrwałą suszą czy podmokłym podłożem.
Rozmnażanie:
W USA ten gatunek magnolii używany jest powszechnie jako podkładka do szczepienia. Choć magnolia drzewiasta zazwyczaj jest niesamopylna to znanych jest kilka samopylnych klonów. Nasiona po oczyszczeniu i wysuszeniu przechowywane są przez ponad rok w temperaturze 0-5 st. C. Jeden funt oczyszczonych nasion zawiera ich ok. 5000. U tego gatunku występuje okres uśpienia zarodka, który można przerwać poprzez 3-miesięczną stratyfikację w temperaturze 0-5 stopni C. Procent skiełkowanych nasion jest dość zmienny i oscyluje ok. 80 %. Świeżo oczyszczone nasiona kiełkują w 17 %. W szkółkarstwie praktykuje się zazwyczaj wysiew jesienny lub zimowy po stratyfikacji. Po skiełkowaniu siewki wymagają pierwszego lata 50 % zacienienia. Rosną szybko.
Zazwyczaj praktykuje się szczepienie metodą przystawki bocznej w sierpniu. Pąki powinny być pokryte warstwą polietylenu. Podkładki M. acuminata są cenione ze względu na wysoką tolerancję w stosunku do różnych typów gleb i klimatów. Z powadzeniem szczepi się na niej odmiany Magnolia grandiflora.
Odmiany uprawne Magnolia acuminata:
BLUE OPAL – kwiaty w pąku o niespotykanie stalowo niebieskim wybarwieniu, po otwarciu żółte
BUSEY – klon wyselekcjonowany przez Prof. Joe McDaniela w latach 70-tych ubiegłego stulecia, pochodzi od drzewa rosnącego w Urbana, Illinois. Wyróżnia się rozłożystymi gałęziami i atrakcyjnym, żółtym, jesiennym wybarwieniem liści. Mrozoodporność większa niż u gatunku.
CANDOLLEI – kwiaty zielonkawe, nazwana przez De Candolle w 1824, raczej już nieuprawiana
DUNLAP – odporna odmiana, po raz pierwszy wymieniona przez Szkółki Treseder’s z Kornwalli (Wielka Brytania) w 1965. Pochodzi od drzewa z Savoy, Illinois. Prawdopodobnie wyselekcjonowana przez Joe McDaniela
EXCELSA – pod każdym względem większa od gatunku o bladożółtych kwiatach. Opisana we Francji ok. 1857. Raczej już nieuprawiana.
FERTILE MYRTLE – pochodzi od siewki znalezionej przez Phila Savage w północnym Ohio. Często wykorzystywana w hodowli.
GIGANTEA – bujnie rosnąca odmiana rozpowszechniona przez Ellwanger and Barry of Rochester, New York w 1855. Prawdopodobnie zaniechana w uprawie.
GOLDEN GLOW – odmiana wyselekcjonowana przez Dr. Franka Galyona z Knoxville, Tennessee USA zarejestrowana w 1975. Pochodzi od drzewa rosnącego w górach Great Smoky Mountains. Wyróżnia się pionową sylwetką i złocisto żółtymi kwiatami.
KLASSEN – wyselekcjonowana przez Prof. Joe McDaniela. Pochodzi od szybko rosnącego, samopylnego dużego drzewa o dużych, ciemnożółtych kwiatach znalezionego w miejscowości Urbana, Illinois.
KOBAN DORI [Golden Plate]– klon o żółtych, dużych (średnicy 5-7,5 cm) kwiatach o sześciu tepalach wprowadzony do uprawy przez Nakamurę w Japonii
LANHYDROCK CLONE – obficie kwitnący klon wymieniany przez Szkółki Treseder’s z Kornwalli (Wielka Brytania) w 1965
LASER – odmiana 0 304 chromosomach (16 x) otrzymana w wyniku kolchicynowania sadzonek odmiany ‘Fertile Myrtle’przez Augusta Kehra z Hendersonville, Północna Karolina, USA. Większe liście i grubsze pędy niż u gatunku. Zarejestrowana w 1991
MAXIMA – bardziej bujny wzrost i większe liście, wymieniona po raz pierwszy przez Loudona w 1838. Prawdopodobnie zaniechana w uprawie.
MOEGI DORI – kolejny żółto kwitnący klon wprowadzony przez Nakamurę w Japonii. Podobny do Koban Dori ale kwitnie później.
MOYER CLONE – szybko rosnące drzewo o dużych liściach wymieniane przez Szkółki Treseder’s z Kornwalli (Wielka Brytania) w 1965
NELSON – czarcia miotła znaleziona przed 1950 przez Williama Nelsona na dużym drzewie w Princeton, New Jersey. Rozmnożona przez J.C. McDaniela (Urbana, Illinois). Szczepione rośliny zachowują krzaczasty pokrój i nie kwitną.
ONTARIO- odmiana o podwyższonej mrozoodporności wyselekcjonowana przez Richarda Figlara.
PATRIOT – odmiana o 152 chromosomach (8 x) otrzymana w wyniku kolchicynowania sadzonek odmiany ‘Fertile Myrtle’przez Augusta Kehra z Hendersonville, Północna Karolina, USA. Większe liście i grubsze pędy niż u gatunku. Zarejestrowana w 1991
PHILO – wysoce samopylna i obficie plonująca odmiana. Pochodzi od drzewa znalezionego przez Joe McDaniela w Philo, Illinois, USA. Liście jesienią wybarwiają się na żółto. Zarejestrowana w 1964
RUSTICA – liście węższe niż u gatunku. Uprawiana w Europie co najmniej od 1777. Prawdopodobnie zaniechana w uprawie.
SEIJU [Blue Eternity] – odmiana o opalizująco niebiesko zielonych kwiatach, żółtych po otwarciu
Odmiany uprawne Magnolia acuminata subcordata:
ELLEN – pierwotnie uprawiana ze względu na pstre ulistnienie, ale ma też żółte kwiaty. Wprowadzona do uprawy przez Al Fordhama z Arboretum Arnold, Massachusetts, USA
MISS HONEYBEE – dość częsta w uprawie odmiana o blado żółtych kwiatach, z zewnątrz cytrynowo zielonych. Duży krzew lub małe drzewo. Ze względu na swoje południowe pochodzenie wrażliwa na wczesne, jesienne przymrozki. Wprowadzona do uprawy we wczesnych latach 70-tych przez szkółkę J. Merrill z Painesville, Ohio.
Mr YELLOWJACKET – nowa odmiana o kanarkowo-żółtych kwiatach w czerwcu, która powtarza kwitnienie. Wyselekcjonowana przez Dicka Figlara, pochodzi od małego drzewa o kulistej koronie znalezionego w Montvale, New Jersey.
SKYLANDS BEST – odmiana powtarzająca kwitnienie o zwartym, piramidalnym pokroju wyselekcjonowana przez Dicka Figlara.
Najstarszy w Polsce okaz nazwany ‘Izolda’ rósł do niedawna w Parku Paulinów w Głogowie. Miał on wysokość 28 m, pierśnicę 513 cm i średnicę korony ok. 20 m. Niestety drzewo zostało powalone podczas wiosennej burzy w 2007.
W sezonie 2011 oferuję do sprzedaży odmianę Blue Opal (wys. 80-100 cm) oraz sam gatunek (wys.100 cm).
Streszczenie:
1. Magnolia acuminata (Magnolia drzewiasta) to jeden z ośmiu drzewiastych gatunków magnolii pochodzących z Ameryki Północnej
2. Uważana jest za najbardziej mrozoodporny gatunek (4 strefa USDA, do – 34 stopni C), jedyny naturalnie występujący w Kanadzie
3. Spośród wszystkich magnolii jest jedyną, u której występuje wyraźne żółte wybarwienie płatków, stąd od niej wywodzą się wszystkie odmiany ogrodowe o żółtych kwiatach
4. Roślina niewymagająca w uprawie, tolerancyjna w stosunku do gleby (do lekko alkalicznej)
5. Żółto-zielone kwiaty otwierają się po rozwoju liści, niedojrzałe owoce przypominają ogórki
6. Wyselekcjonowano formy i odmiany o czysto żółtych kwiatach.
7. Rozmnażana przeważnie z nasion, używana jako podkładka do szczepienia np. M. grandiflora
Opracowanie i tłumaczenie:
Mariusz Lewandowski
W oparciu o:
Jim Gardiner ‘Magnolias. A Gardener’s Guide’ Timber Press 1989
Dorothy Johnson Callaway “The World of Magnolias” Timber Press 1994
Michael A. Dirr, Charles W. Heuser, Jr. ‘The Reference Manual of Woody Plant Propagation. From Seed to Tissue Culture’ Varsity Press 2006
