Euonymus alatus (Thunb) Sieb.
Powszechnie uprawiana w USA i w Europie z powodu spektakularnych kolorów jesiennych. W USA znana pod nazwą 'płonący krzew’ (Burning Bush) choć de facto jest to też potoczna nazwa amerykańskiego gatunku Euonymus atropurpureus.
Ojczyzną tego gatunku jest północno-wschodnia Azja – Chiny (oprócz kilku południowych prowincji), Japonia, Półwysep Koreański, Syberia wzdłuż rzeki Amur po Sachalin.
Osiąga wysokość 1-4 m (zazwyczaj 2-3 m). Jest to gęsto rozkrzewiony od podstawy krzew o zwartym pokroju, zwykle szerszy niż wyższy. Roczne przyrosty ok. 15 cm. Na młodszych pędach występuje do 4 listewek korkowych szerokości do 1 cm choć trafiają się również egzemplarze gdzie ich zupełnie brak. Nazywa się je E. alatus var. apterus lub E. alatus f. apterus.
Liście naprzeciwległe jajowate lub jajowato-eliptyczne, 3-5 cm długie, z 5-7 parami nerwów, drobno piłkowane wzdłuż brzegu, jaśniejsze od spodu. Jesienią przybierają spektakularne kolory: szkarłatne do fioletowo purpurowych, w cieniu blado różowe.
Kwitnie w maju i na początku czerwca dość obficie ale kwiaty nie są zbyt dekoracyjne. Zebrane w wyrastających z kątów liści kwiatostanach zwykle po 3 mają żółtozielone płatki i średnicę 6-8 mm.
Owocem jest czerwonawa 4-klapowa torebka zawierająca zwykle tylko 1-2 nasiona (pozostałe są niedojrzałe) – brązowe, otoczone pomarańczową osnówką roznoszone nieraz na znaczne odległości przez ptaki.
Stosunkowo wolno rośnie, praktycznie daje tylko jeden wiosenny przyrost po którym dalszy rozwój jest zahamowany. Uważa się, że pąki dla przerwania okresu spoczynku wymagają okresu przechłodzenia.
Sprowadzona do USA jako roślina dekoracyjna w 1860 obecnie w wielu północno-wschodnich stanach stała się gatunkiem inwazyjnym. W Bostonie, w Massachusetts, Connecticut, New Hampshire zakazano nawet jej przewozu, rozmnażania i uprawy a wiele ośrodków hodowlanych podjęło prace w celu uzyskania form sterylnych. Ich wyniki (Odom, Rudy Haag) są obiecujące. Uzyskano nawet pierwsze formy triploidalne.
Opisana po raz pierwszy przez Carla Petera Thunberga w dziele Flora Japonica (1784), gdzie opisał on dwa gatunki nazwane jako Celastrus striatus i Celastrus alatus. W obu przypadkach kryła się ta sama roślina – Euonymus alatus. W 1830 Von Siebold przypisał ten gatunek do rodzaju Euonymus tworząc nazwę Euonymus alatus choć długo jeszcze znany był w uprawie jako Euonymus striatus. W 1902 Loesener definitywnie przmianował Celastrus stratus jako Euonymus striatus. W 1929 Suringar zaproponował na Kongresie Botanicznym w Cambridge nazwę Euonymus alatus, która obowiązuje do dziś.
Odmiany:
Angelica (Syn. Angelica Compactus) – gęsty i zwarty pokrój, o połowę mniejsza niż gatunek, pochodzi ze szkółki Angelica Nurseries z Kennedyville, MD, USA. W handlu przed 1998.
Bailey Strain – bardzo podobna do Compactus ale bardziej mrozoodporna, rzadka w uprawie
Big Wings – prawdopodobnie o większych listewkach korkowych, w handlu w USA od 2004
Blade Runner – wyselekcjonowana przez Roya Lancastera o szerokich listewkach korkowych. Wprowadzona do handlu w Europie przez Petera Catt’a.
Ciliatodentatus – znana też jako forma bądź odmiana botaniczna (var. ciliatodentatus). Rośliny o zwartym pokroju, mniejszych liściach i owocach, zazwyczaj szersze niż wyższe, w ciągu 10 lat osiągają 80-100 cm wysokości. Brak listewek korkowych. Kolor jesienny mniej lub bardziej różowy. Obficie owocuje.
Coloratus – prawdopodobnie pierwsza odmiana wyselekcjonowana ze względu na przebarwienia jesienne przez Marchant’a ok. 1929. Pokrój bardziej wyprostowany. Liście jesienią ciemnoczerwone do szkarłatnych.
Compactus – wprowadzona do handlu w 1928 przez szkółkę J.W. Adams Nursery, Springfield, Ma, USA. Zwarty pokrój, początkowo kopulasty, z wiekiem szerszy. Dorasta do 1,5 m wysokości i ponad 2,5 m szerokości. Liście mniejsze 4,5 do 6,3 cm długie 2-2,4 cm szerokie, eliptyczne, nieco zwieszone. Listewki korkowe znacznie zredukowane bądź ich brak stąd młode pędy bardziej zielone i drobniejsze. Przebarwienie jesienne winno czerwone, przy chłodnych nocach przechodzące w szkarłatne.
Fastigiatus – pokrój bardziej wyprostowany niż gatunek ale nie kolumnowy. Listewki korkowe średnie do dużych. Pochodzi z Arboretum JC Raulston.
Fireball – początkowo sprzedawany pod nieprawidłową nazwą Euonymus alatus Select. Pochodzi ze szkółki Cole Nurseries, Painesville, Ohio, USA. Gęsty, kulisty pokrój, tempo wzrostu wolniejsze niż u Compactus. Jesienne wybarwienie liści jaskrawo czerwone (przy zimnych nocach w październiku) lub winno czerwone. Bardziej odporna na mróz niż Compactus. Dorasta do wys. ok. 2 m.
Little Moses [Odom] – pochodzi ze szkółki Odom Nursery, Morrison, TN, USA. Odznacza się bardzo zwartym, gęstym, początkowo symetrycznie kulistym pokrojem i bardzo wolnym tempem wzrostu. Po 10 latach osiąga zaledwie 70-80 cm wysokości. Liście mniejsze niż u gatunku, jesienią przebarwiają się na szkarłatno i pozostają na roślinie ok. 2 tygodnie dłużej niż u innych odmian.
Michael Hayman [Unforgettable Fire] – siewka odmiany Rudy Haag, wyselekcjonowana przez Michaela Haymana w 2002, wprowadzona do handlu przez szkółkę Spring Meadow Nursery, Grand Haven, MI, USA. Pokrój zwarty, mały liść, atrakcyjne kolory jesienne. Wyższa niż Rudy Haag ale o nieco mniejszych, węższych liściach. Tempo wzrostu w porównaniu do innych odmian dość szybkie.
Monster Wings – wyróżniającą cechą tej odmiany są szerokie(do 2 cm) listewki korkowe pokrywające większość pędów. Pokrój 2-3 razy szerszy niż wyższy. Pędy często zygzakowate. Pochodzi z Horticultural Garden, Sandhills Community College, NC, USA.
Nanus – podobna do Compactus i często z nią utożsamiana ale o bardziej zwartym pokroju.
Nordine – amerykańska odmiana o stosunkowo dużych liściach. Wyróżnia się nadzwyczajną mrozoodpornością (strefa USDA 3b) i obfitym owocowaniem, które to cechy są typowe dla roślin pochodzących z Korei. Wyselekcjonowana przez Roya Nordine w Arboretum Morton.
October Glory – dorasta do wys. 2-2,5 m, stosunkowo szybki wzrost przy zwartym pokroju, kolory jesienne jaskrawo czerwone, wprowadzona do handlu przez szkółki Princeton Nurseries, NJ, USA.
Pipzam [Pipsqueak] – pochodzi ze szkółki Lake County Nursery z Ohio, USA przed 2002. Pokrój bardziej zwarty niż gatunek, wzrost do 2 m, pokrój półkulisty, szeroki. Kolory jesienne szkarłatne. Wolny wzrost.
Rudy Haag – prawdziwie karłowa odmiana pochodząca z Arboretum Blenheim w Clermont, Kentucky (USA). Osiąga połowę wysokości co Compactus (do 1,5 m) przy szerokości do 3 m. Pokrój zwarty, gęsty. Odmiana prawie sterylna.
Silver Cloud – jedyna znana odmiana pstrolistna. Liście stosunkowo małe z białym marginesem jesienią przebarwiają się na biało-różowo-czerwono. Wzrost bardzo wolny – ok. 80 cm po 10 latach uprawy. Prawdopodobnie pochodzi od siewki. Odkryta w ogrodzie Wima van Nierop’a w Boskoop, Holandia. W handlu od 2003.
Timber Creek [Chicago Fire] – odmiana amerykańska o stosunkowo szybkim wzroście. W handlu oferowana pod nazwą Chicago Fire. Pochodzi ze szkółki Timber Creek Nursery z Woodstock, Illinois, USA. Osiąga wysokość do 3 m. Pędy mahoniowo-czerwone. Liście płomiennie czerwone ale często zawodzą w naszym klimacie. Listewki korkowe słabo wykształcone. Bardzo mrozoodporna (strefa 3 USDA). Obficie owocuje.
Tures – amerykański selekt podobny do Compactus ale o wyraźniejszych listewkach korkowych
Warunki uprawy
Gatunek niewymagający w uprawie. Dobrze rośnie na prawie każdej, byle nie za suchej glebie ogrodowej o odczynie od kwaśnego do umiarkowanie alkalicznego (pH 6,5-7,5)
Wyjątkowo odporny na mróz ( do -35 stopni C), toleruje zacienienie, wcześnie zaczyna wegetację (trzeba zdążyć z nawożeniem), dobrze znosi przesadzanie i cięcie, toleruje zanieczyszczenia powietrza.
Trzeba pamiętać, że warunki europejskie różnią się od amerykańskich i przez to wybarwienie jesienne może nie być tak spektakularne jak opisywane podczas oceny odmian w USA. W najgorszym razie może ich nawet nie być wcale. Sprzyjają im natomiast nasłonecznienie i występowanie chłodnych nocy (o temperaturze bliskiej 0) w październiku.
Częstym błędem jest przeznaczanie zbyt mało miejsca w ogrodzie. Mimo wolnego wzrostu trzeba pamiętać, że są to spore krzewy i nawet Compactus może osiągnąć po latach 2 m. U podstawy krzewu sporadycznie pojawiają się odrosty korzeniowe.
Rozmnażanie
Nasiona: wysiewać jesienią lub po 3 miesiącach zimnej stratyfikacji. Doświadczenia z Korei wskazują, że 1-miesięczna stratyfikacja w temp. 0 stopni C znacznie poprawia kiełkowanie.
Sadzonki: łatwo się korzenią podczas całego okresu wegetacji. Np. czerwiec-lipiec-sierpień, długość 10-15 cm, górne dwa węzły (4 liście), 1000 do 3000 ppm IBA-roztwór, torf:perlit, zamgławianie – ukorzenienie ponad 90 % w ciągu 8 tygodni. Spoczynek pąków jest głęboki, aby pobudzić je do wzrostu potrzeba 90-100 dni chłodu (4-5 stopni C).
Szczepienie: znane są przykłady udanego szczepienia na podkładkach E. europaeus
Opracował:
Mariusz Lewandowski
