Ailanthus altissima czyli bożodrzew gruczołkowaty spotkać możemy na terenie prawie całych Chin z wyjątkiem kilku północnych prowincji oraz na Tajwanie i na północy Korei. W swoim naturalnym środowisku jest to drzewo dorastające do 20 m wysokości. Chińczycy wykorzystywali liście tej rośliny jako pokarm dla pewnej odmiany jedwabnika (Samia cynthia), natomiast kora, drewno, nasiona, liście i korzenie znalazły zastosowanie w medycynie naturalnej.
Pierwszym Europejczykiem znanym z przekazów, który ujrzał bożodrzew był francuski misjonarz i botanik – Pierre Nicolas le Cheron d’Incarville (1706-1757) posłany na misję do Pekinu w 1740. Qianlong, cesarz z dynastii Qing był tak poruszony widokiem mimozy (Mimosa pudlica), którą uprawiał d’Incarville że udzielił Jezuitom prawa wstępu do cesarskich ogrodów. Ów misjonarz był zapewne pierwszą osoba, która przesłała do Europy nasiona takich roślin jak cedrela chińska (Toona sinensis), bożodrzew (Ailanthus altissima), sofora japońska (Sophora japonica) i mydleniec wiechowaty (Koelreuteria paniculata).
Obdarowany w ten sposób Bernard De Jussieu z królewskiego ogrodu Jardin du Roi w Paryżu wysiał kilka nasion bożodrzewu w 1751 a resztę przesłał do dwóch arboretów w Anglii. W 1768 Philip Miller, główny ogrodnik w Chelsea Physic Garden w Londynie opisał ten gatunek jako Toxicodendron altissimum. Francuski botanik Rene Louiche Desfontaines zaklasyfikował go w 1788 do rodzaju Ailanthus i nazwał jako Ailanthus glandulosa. Dużo później bo dopiero w 1916 amerykanin Walter T. Swingle dowiódł, że nazwa podana przez Millera była wcześniejsza i jako pierwszy użył do dziś obowiązującej łacińskiej nazwy systematycznej gatunku – Ailanthus altissima.
Nazwa rodzajowa Ailanthus pochodzi od słowa ‘aylanto’ które w języku Ambończyków, zamieszkujących wyspę Ambon w archipelagu Moluków w Indonezji oznacza ‘sięgający nieba’. Lud ten nazywał w ten sposób drzewo rosnące w dżungli, później opisane jako odrębny gatunek bożodrzewu – Ailanthus moluccana. Łacińska nazwa gatunkowa – altissima znaczy ‘najwyższy’ i odnosi się do wysokości drzewa.
W Polsce pierwszy okaz tego gatunku posadzono w 1808 w Krakowskim Ogrodzie Botanicznym. Największą do tej pory populację bożodrzewu znaleźć możemy obecnie we Wrocławiu (ponad 2000 drzew).
Pod względem systematycznym bożodrzew gruczołkowaty należy do rodziny biegunecznikowatych (Simarubaceae). W Polsce znany jest również jako ajlant a dawniej niebodrzew. Nazwa gatunkowa – gruczołkowaty (bądź też gruczołowaty) pochodzi od dawnej nazwy łacińskiej (A. glandulosa) i odnosi się do obecności na liściach gruczołków – nektarników). Wyróżnia się trzy odmiany botaniczne:
• A. altissima var altissima – forma typowa z terenu Chin
• A. altissima var tanakai – endemiczna forma z Tajwanu o krótszych liściach
• A. altissima var sutchuenensis – o czerwonych młodych pędach
Obecnie bożodrzew w stanie dzikim spotkać możemy na znacznie szerszym obszarze. Już w zamierzchłych czasach gatunek ten zawędrował do południowej Korei i Japonii. W 1784 przesłano pierwsze nasiona do Stanów Zjednoczonych, gdzie szybko stał się rośliną ozdobną chętnie sadzoną w miastach i równie szybko stał się napływowym elementem flory na całym kontynencie. Podobnie w większości krajów europejskich, w Azji, Ameryce Północnej spotyka się go zarówno w uprawie jak i w stanie dzikim. W Australii ze względu na swą ekspansywność uważany jest nawet za chwast.
Bożodrzew jest drzewem dorastającym do wysokości 20-25 m o zaokrąglonej do kulistej koronie o szerokości do 15 m. Kora gładka, jasnoszara z jasnymi podłużnymi prążkami. Pędy grube, żółtawo brązowe, delikatnie aksamitnie omszone o zasychających końcach, małych pąkach i różowym rdzeniu.
Charakterystyczną, najczęściej rozpoznawalną cechą są bardzo duże, nieparzystopierzaście złożone liście osiągające długość do 90 cm. Składają się zazwyczaj z 13-25 całobrzegich, zaostrzonych listków u nasady z kilkoma tępymi ząbkami, na których rozmieszczone są nektarniki, co odróżnia je od podobnych nieco liści sumaka. Często szczytowy listek nie wykształca się. Po roztarciu liście wydzielają nieprzyjemny zapach. Ukazują się późną wiosną. Są wtedy czerwonobrązowe, w trakcie wegetacji ciemnozielone, opadają po pierwszych przymrozkach.
Kwiaty zwykle dwupienne, drobne, zielonkawobiałe, nieprzyjemnie pachnące ukazują się latem (VI-VII) w dużych szczytowych wiechach dł. 0,5 m na szczytach jednorocznych pędów. Osobniki męskie kwitną dużo obficiej i silniej pachną, ich kwiaty pozbawione są słupka. Owocem są orzeszki zamknięte w środku wydłużonego skrzydełka dł. ok. 2,5 cm. Pojawiają się w lipcu-sierpniu, choć często utrzymują się na drzewie do wiosny. Przed dojrzeniem skrzydełka są często charakterystycznie zaczerwienione i skręcone u szczytu, co powoduje ich śrubowy lot.
Bożodrzew jest drzewem krótkowiecznym, rzadko starszym niż 50 lat. Jest gatunkiem bardzo ekspansywnym, oprócz dużej ilości nasion wytwarza także odrosty korzeniowe, bujnie wyrastające po ścięciu drzewa. Cechuje się dużym tempem wzrostu, nawet do 2 m rocznie u młodych roślin. Często występuje w stanie zdziczałym. Preferuje stanowiska nasłonecznione i ciepłe. Bardzo dobrze znosi warunki wielkomiejskie, jest jednym z najbardziej odpornych drzew na zanieczyszczenia powietrza. Absorbuje nawet dwutlenek siarki, radzi sobie nawet z pyłem cementowym i pyłem węglowym. Znosi niskie pH (do 4,1), wysokie zasolenie, niski poziom fosforu. Efektywnie gromadzi wodę w korzeniach stąd nie straszna mu również susza. Nieźle rośnie na najgorszych, suchych i jałowych stanowiskach, nawet na gruzowiskach.
Szczególnie po II wojnie światowej chętnie sadzony w miastach. W Polsce nie w pełni odporny na mrozy, szczególnie młode bujne pędy, stąd zaleca się sadzić wiosną. Ze względu na dość kruche gałęzie należy unikać bliskości ścieżek bądź chodników. Roślina przydatna na trudne stanowiska i na obszary przemysłowe, choć krótkowieczna i w starszym wieku nieodporna na silne wiatry. Minusem może być również nieprzyjemny zapach kwiatów, duża ilość owoców i nadmierna ekspansywność. O walorach dekoracyjnych stanowią egzotyczne w wyglądzie, długie, złożone liście i czerwono wybarwione owoce u osobników żeńskich, długo pozostające na drzewie.
Roślina wytwarza substancję alleopatyczną zwaną ajlantoniną, która silnie hamuje wzrost innych roślin. Największe jej stężenie jest w korze i w korzeniach.
Istnieje kilka wyselekcjonowanych odmian bożodrzewu:
• Aucubaefolia – o żółto nakrapianych liściach
• Erythrocarpa – klon żeński o wyraźnie czerwonych owocach
• Hongye – o żywoczerwonych młodych liściach
• Metro – klon męski o bardziej zwartej koronie
• Pendulifolia – liście większe, przewieszające się na końcach
• Purple Dragon – klon żeński o wyraźnie czerwonych owocach
W swojej ofercie w 2010 oferujemy sadzonki bożodrzewu wys. 60-80 w poj. 3 l.
Opracował:
Lewandowski Mariusz
PLANTMAR
