Cyprysik nutkajski, dobrze znany gatunek drzewa pochodzący z lasów północnozachodniej części Ameryki Północnej pierwotnie opisany został jako Cupressus nootkatensis a zaraz potem przemianowany na Chamaecyparis nootkatensis. Duński botanik Anders Sandoe Orsted w szczegółowej, bogato ilustrowanej publikacji z 1864 na podstawie różnic w budowie szyszek, stwierdził, że gatunek ten różni się na tyle od cyprysika (Chamaecyparis), że zasługuje na odrębny rodzaj, który nazwał Callitropsis. Chociaż Orsted podał łacińską charakterystykę rodzaju Callitropsis i zaliczył do niego jedynie Chamaecyparis nootkatensis to jednak nie sformułował pełnej nazwy Callitropsis nootkatensis. Nie była więc ona uznana aż do rewizji systematyki północnoamerykańskich cyprysów (Cupressus) zaproponowanej przez D.P. Little’a w 2006.
Kiedy w 1999 odkryto w północnym Wietnamie nowy gatunek podobnego do cyprysa iglaka wkrótce (2002) opisano go jako nowy rodzaj Xanthocyparis Farjon & H.T. Nguyen i utworzono nazwę gatunku: Xanthocyparis vietnamensis Farjon & H.T. Nguyen (w następnych publikacjach zwykle nazywany wietnamskim złotym cyprysem). Opisujący ten takson autorzy przyuważyli iż jest on podobny pod względem morfologii szyszki do cyprysika nutkajskiego i włączyli go do nowo utworzonego przez nich rodzaju formułując pełną nazwę: Xanthocyparis nootkatensis (D. Don) Farjon & Harder. Jednak w 2004 roku Little i współautorzy stwierdzili, iż jeżeli traktować te dwa gatunki jako należące do tego samego rodzaju, to tenże rodzaj winien nazywać się Callitropsis, jako że nazwa ta jest wcześniejsza niż Xanthocyparis.
W lutym 2006 R. R. Mill I A. Farjon opublikowali propozycję zachowania jednak nazwy Xanthocyparis. Stwierdzili też, że mimo że Orsted nie sformułował pełnej nazwy gatunku to jednak uznają oni pierwszeństwo nazwy Callitropsis jako wcześniejszej i ona właśnie winna być użyta jeżeli traktować oba gatunki jako należące do tego samego rodzaju. Uznali oni nazwę Callitropsis jako właściwą dla cyprysika nutkajskiego traktowanego jako rodzaj monotypowy ale też potwierdzili nazwę Xanthocyparis jako legalną dla monotypowego rodzaju Xanthocyparis (z wyłączeniem cyprysika nutkajskiego) i zachowali nazwę nowego gatunku jako X. vietnamensis.
Podział na rodzaje w obrębie rodziny Cyprysowatych (Cupressaceae) stał się bardziej subiektywny niż w innych rodzinach iglaków z powodu ograniczonej liczby cech generatywnych i wegetatywnych, które jak dotąd pozwoliły na wyodrębnienie około 20 rodzajów. Porównanie sekwencji DNA dostarczyło niezależnych dowodów na określenie wzajemnych zależności pomiędzy tymi rodzajami jak i stanowiło poparcie dla zgrupowania razem cyprysów (Cupresus), jałowców, cyprysików nutkajskich i wietnamskiego złotego cyprysu. Analiza wewnętrznych sekwencji transkrybowanych ITS wykazała, że cyprysik nutkajski jest najbliższym krewnym wietnamskiego złotego cyprysa. Świadczą też o tym podobieństwa w budowie szyszek żeńskich i męskich podane przez Farjona i współautorów w 2002 przy opisie nowego gatunku. Poparcie dla wspólnego pochodzenia obu tych gatunków nie jest już tak silne w innych analizach filogenetycznych zaprezentowanych przez Little’a w 2006. Stąd niekiedy traktuje się te dwa rodzaje jako monotypiczne tzn. oddzielne a niekiedy grupuje razem w jeden takson obejmujący oba gatunki.
Badanie sekwencji DNA daje silną podstawę do zaliczenia obu gatunków do wspólnej, szerszej grupy filogenetycznej wespół z gatunkami cyprysów (Cupressus) z Nowego Świata. Fakt ten stał się niespodzianką dla systematyków morfologicznych, ponieważ gatunki Cupressus pochodzące z Nowego Świata cechują się dużymi, wielonasiennymi, późno dojrzewającymi (poza kilkoma wyjątkami) szyszkami żeńskimi, które pozostają na pędach przez dłuższy czas, co czyni je raczej podobnymi do cyprysów Starego Świata niż do cyprysika nutkajskiego czy wietnamskiego złotego cyprysa. Spójny z tą teorią jest fakt, iż cyprysik nutkajski krzyżuje się z kilkoma gatunkami cyprysów (Cupressus) z Nowego Świata. Powszechnie uprawiany cyprysowiec Leylanda (Chamaecyparis nootkatensis x Cupressus macrocarpa) zachowuje przynajmniej częściową płodność, niespotykaną u iglaków filogenetycznie odległych co świadczy o pokrewieństwie obu taksonów. Stąd Little (2006) potraktował cyprysik nutkajski, wietnamski złoty cyprys i cyprysy Nowego Świata jako gatunki w ramach rodzaju Callitropsis. W kwietniu 2009 cyprysy Nowego Świata zgrupowano w nowy rodzaj Hesperocyparis, w innej, prawie jednocześnie wydanej publikacji nazwany jako Neocupressus
Bibliografia:
Debreczy Z., K. Musial, R.A. Price and I. Racz. 2009 Relationship and nomenclatural status of the Nootka Cypress (Callitropsis nootkatensis, Cupressaceae). Phytologia 91(1): 140-159
Zsolt Debreczy, Istvan Racz ?Conifers around the world? Dendropress, Budapest 2011Tłumaczenie:
Mariusz Lewandowski
