Artykuły

• 2023-02-12 Himalajskie brzozy
• 2022-02-19 Oczary - przewodnik dla kupujących
• 2021-01-31 Ozdobne rabarbary
• 2017-02-26 Enkianty w uprawie
• 2016-02-17 Stewarcje w uprawie
• 2016-02-11 Świdośliwa jako roślina owocowa
• 2016-01-24 Choina Mertensa (Tsuga mertensiana) i jej naturalne środowisko
• 2015-02-01 Euonymus alatus - trzmielina oskrzydlona w uprawie
• 2015-01-22 Rozmnażanie dereni
• 2015-01-12 Wcześnie kwitnące kaliny

Brzozy występujące na terenie Himalajów, od Afganistanu i Kaszmiru po zachodnie Chiny zaliczane były zazwyczaj do trzech taksonów:

• betula utilis (brzoza pożyteczna)
• betula jacquemontii (brzoza Jacquemonta)
  
• betula albosinensis (brzoza biała chińska)

• Betula utilis subsp. utilis

• Betula utilis subsp. occidentalis

• Betula utilis subsp. jacquemontii

• Betula utilis subsp. albosinensis

Gatunek ten opisał po raz pierwszy David Don w 1825 w Gosainthan w środkowym Nepalu. W Europie i Ameryce Północnej uprawia się go ze względu na dekoracyjną korę. W zależności od pochodzenia jej kolor waha się w naturalnych stanowiskach od czysto białej w zachodnich Himalajach po brązową i pomarańczowoczerwoną na wschodzie i w zachodnich Chinach.

Jako tretraploid może tworzyć w naturze mieszańce tylko z innymi tetraploidalnymi gatunkami na zachodnich i północnowschodnich rubieżach swego zasięgu tj. z B. cylindrostachya, B. tianshanica i B. ermanii.

Najbardziej charakterystyczną cechą są guzkowate kwiatostany męskie z wyraźnym wyniesionym wybrzuszeniem na każdej łusce. Cecha ta widoczna jest od końca lipca aż do następnego kwitnienia wiosną. B. ermanii jest z nią blisko spokrewniona i poza brakiem owych guzków można ją też odróżnić po trójgraniasto-owalnym kształcie liścia oraz ostro zakończonych zębach, z których te na przedłużeniach głównych nerwów są ponad dwukrotnie dłuższe od sąsiednich. Kwiatostany żeńskie są zwykle u B. ermanii wzniesione.

Najczęściej bywa mylona z daleką krewną B. papyrifera ale i tym przypadku guzowate kwiatostany męskie są najbardziej użyteczną cechą dla ich odróżnienia. Skrzydełka orzeszków są od nich węższe u B. utilis a szersze u B. papyrifera. Ta ostatnia nie ma nigdy tak błyszczących liści jak B. utilis.

Z ogrodniczego punktu widzenia kora tego gatunku jest zaliczana do najbardziej atrakcyjnych spośród całego rodzaju. Jej kolor waha się od czysto białego u podgatunku jacquemontii z zachodnich Himalajów do czekoladowego u subsp. utilis i czysto miedzianego u form subsp. albosinensis z północnych Chin.

Kora zawsze spektakularnie sie łuszczy zwijając się bądź odchodząc płatami. Kwiatostany męskie są duże i ozdobne, często rozwijają się znacznie później od innych gatunków. Większe liście (szczególnie u subsp. jacquemontii) nadaje koronom bardziej zwarty, gęściejszy pokrój niż u B. pendula. Tempo wzrostu znacznie wolniejsze niż u B. pendula i B. papyrifera ale drzewa osiagają docelowo większe rozmiary (do 35 m). Osobniki z zachodnich krańców zasięgu (subsp. occidentalis i subsp. jacquemontii) mogą cierpieć z powodu spóźnionych przymrozków.

BETULA UTILIS subsp. UTILIS

Porasta obszar środkowych Himalajów od zachodnich Chin po zachodni Syczuan na wysokości 2700-4400 m npm. Kora jest przeważnie brązowa lub różowa. Osobniki o ciemnej korze zwykle nie tworzą jednorodnych zbiorowisk ale rosną w rozproszeniu wśród innych gatunków.

Przez wiele lat okazy o ciemnej korze rosnące w naturze pomiędzy wschodnim Nepalem a Syczuanem w Chinach znane były pod nazwą Betula utilis var. pratti, obecnie traktuje się je jako formy Betula utilis subsp. utilis o ciemnej korze.

Odmiany:

• Bhutan Sienna - pochodzi od drzewa w Stone Lane Gardens w Devon zebranego z naturalnego stanowiska we wschodnim Bhutanie w 1984 przez Sinclair'a i Long'a. Pierwotnie nazwana Nepalese Red. Kora ciemnoczerwona z brązowym odcieniem.

• Buckland - pochodzi z Garden House w Buckland Monachorum w Devon. Wydaje się, że wyrosło z nasiona, które Kenneth Ashburner podarował Vic Powlowski. Wyselekcjonowana przez Vic i Keith Wiley. Ma różową korę.

• Buddha - wyselekcjonowana przez Chrisa Sandersa spośród drzew rosnących w Ness Gardens w Wirral powstałych z nasion zebranych w pobliżu Klasztoru Tengboche w regionie Kimbu w Nepalu w październiku 1976 przez Tony Schillinga na wysokości ok 3800 m i przez niego nazwana. Wprowadzona do handlu przez szkółkę Bridgemere w 1994. Kora różowobrązowa z białym rumieńcem, zewnętrzne łuszcząca się warstwa w kolorze miedzi. Liście duże, błyszczące z wyraźnym żebrowaniem.

• China Bronze - Pochodzi od drzewa w Stone Lane Gardens z Devon. Zebrane przez T.T. Yu w Yunnanie, w Chinach. Ciemna, metalicznie błyszcząca kora, pokrój cokolwiek płaczący.

• Dark-Ness - Nazwana przez Chrisa Lane i Chrisa Sandersa pochodzi od okazu z Ness Gardens, Wirral z 2000. Zebrana w Dystrykcie Thimphu w Bhutanie na wys. 3500 m przez Sinclair'a i Long'a w 1984. Rozmnożona przez Chrisa Lane. Kora ciemna, błyszcząca z wyraźnymi białymi przetchlinkami , pokrój wyprostowany.

• Edinburgh - w handlu znana jako betula Edinburgh. Sądzi się, że to krzyżówka B. utilis i B. utilis subsp. albosinensis var. septentrionalis z Ogrodu Botanicznego w Edinburgh. Nazwa pojawiła się w 1986 w Dendroflorze, w artykule Dr P.C. De Jonga. Rozmnożona przez Briana Humphrey'a, który uważa ją za mieszańca z B. ermanii. Średniego wzrostu, kolumnowego pokroju drzewo o owalnych, błyszczących liściach i białawej korze.

• Forest Blush - pochodzi z prowincji Yunnan z Chin. Nazwana przez Briana Humphrey'a w 1994. Drzewo mateczne prawdopodobnie rosnie w Ogrodzie Botanicznym w Edinburgh. Kora biała z różowym rumieńcem, gładka z wyraźnymi przetchlinkami.

• Khumbu - wyselekcjonowana przez Chrisa Sandersa spośród drzew z Ness Gardens, Wirral z kolekcji Tony Schillinga. Podobna do Buddha ale o ciemniejszej korze. Nazwana przez Chrisa Lane i Chrisa Sandersa, rozmnożona przez Chrisa Lane.

• Mt Luoji - pochodzi z kolekcji Stone Lane Gardens z Devon. Zebrana przez Lorda Howick z Mt Luoji w Syczuanie. Uderzająco ciemna kora z tonami czerwieni i miejscami z białym rumieńcem.

• Nepalese Orange - pochodzi z kolekcji Stone Lane Gardens z Devon. Zebrana przez Beer, Lancaster'a i Morrisa. Nasiona zebrano na stromym zalesionym zboczu na wysokości ok 5000 m w Nepalu (X 1971). Wyselekcjonowana przez Kenneth Ashburner. Od 1998 oferowana w handlu także pod niewłaściwą nazwą Himalayan Pink. Wyraźnie pomarańczowa kora z bardzo wyraźnymi poziomymi paskami przetchlinek. Bardzo atrakcyjna i niezwykła forma ale nie polecana na mroźne i eksponowane stanowiska.

• Park Wood - pochodzi z kolekcji w Hergest Croft w Herefordshire. Pochodzenie nieznane. Ceniona ze względu na gładką, ciemno czekoladową korę i błyszczące liście.

• Sichuan Red - z kolekcji w Stone Lane Gardens w Devon z nasion podarowanych przez Lorda Howick zebranych przez niego, Simmonsa, Erskine i McNamarę w 1991 na wysokości 3440 na zachodnim brzegu rzeki Jiulong River w Syczuanie (Chiny). Atrakcyjna ciemnobrązowa kora z wierzchu pomarańczowa i czerwona.

• Wakehurst Place Chocolate - forma utilis o ciemnej korze. Pochodzi od matecznej rośliny w Bethlehem Wood w Wakehurst Place. Tamtejsza kolekcja pochodzi od podarowanych przez Keitha Rushforth'a szczepów pochodzących z Westonbirt's Forrest.

BETULA UTILIS subsp. OCCIDENTALIS

W naturze spotykana jest w najbardziej na zachód wysuniętej części Himalajów, od zachodniego Kaszmiru do Pakistanu, prawdopodobnie także w Afganistanie, Tadżykistanie, Pamirze i na zachód aż po Uzbekistan. Generalnie jest to forma o cechach pośrednich pomiędzy Betula utilis subsp. jacquemontii a środkowoazjatycką B. tianshanica. Podobnie jak subsp. jacquemontii kora łuszczy się dużymi płatami, pąki pokryte są białą żywicą a kwiatostany męskie są guzkowate. Podobnie zaś do B. tianshanica ma raczej małe, trójkątnie-owalne liście, stosunkowo cienkie, płaskie z kilkoma zaledwie (5-7) parami słabo zaznaczonych żeber i tendencją do podwójnie piłowanego brzegu. Rośnie na stromych zboczach na dużych wysokościach, aż po linię lasu. Kora biała.

BETULA UTILIS subsp. JACQUEMONTII

Opisana po raz pierwszy przez Victora Jacquemonta w Kaszmirze. Nim opuścił Francję po przeżytym zawodzie miłosnym został poproszony o zebranie roślin do kolekcji Jardin des Plantes w kraju, który sam wybierze. Wybrał Indie i od 1828 przemierzał Saharanpur, Simla i przez Dolinę Sutlej dotarł do Tybetu. Rok 1831 spędził w Kaszmirze gdzie przebywał na zaproszenie maharadży. Zebrał tam wiele nowych, niepoznanych dotąd gatunków ale zmarł na cholerę w Bombaju w 1832. Jego zbiory przesłano do Paryża.

Zasięg występowania tego podgatunku obejmuje w Indiach prowincje Kaszmir, Himachal Pradesh, Uttar Pradesh aż po przełęcz Kali Gandaki w Nepalu na wschodzie.

Młode liście błyszczą się niczym polakierowane i mają tylko kilka rozsuniętych nerwów bocznych (odstęp do 15 mm). W porównaniu z nią u subsp. utilis są one mniej błyszczące, bardziej pofałdowane i skórzaste a lekko podwinięte brzegi są drobniej ząbkowane. Na pędach zarówno brodawki (mikrogruzełki żywicy) jak i przetchlinki są większe i bardziej wyczuwalne niż u subsp. utilis. Pąki są w porównaniu do subsp. utilis bardziej cylindryczne, dłuższe i bardziej zaostrzone.

U starszych drzew kora łuszczy się grubymi płatami. U większości jest biała ale spotykane są okazy o brązowej bądź różowej korze, szczególnie na niższych wysokościach.

Przez długi czas to ulubiona brzoza zarówno w ogrodach jak i w arboretach. Biel kory nie jest może tak czysta jak u B. pendula ale jest cieplejsza, leciutko kremowa. Siewki pochodzące z nasion z Uttar Pradesh, Himachal Pradesh i Kaszmiru dało ostatnio początek wielu odmianom. Lepiej w uprawie sprawują się te, pochodzące z wschodniej części zasięgu.

Odmiany:

• Doorenbos - wprowadzona do uprawy przez Holendra, Alberta Doorenbosa. Pochodzi od wyselekcjonowanej ok. 1933 siewki subsp. jacquemontii. Ponieważ kwiatostany męskie nie są guzkowate to prawdopodobnie mieszaniec Betula utilis subsp. jacquemontii x B. ermanii o czym świadczyć mogą wzniesione kwiatostany żeńskie. Liście jak i kora mają cechy pośrednie pomiędzy tymi dwoma gatunkami. Forma o pionowym pokroju i czysto białej korze.

• Fastigiate - forma o pionowym, kolumnowym pokroju i białej korze

• Grayswood Ghost - pochodzi z Grayswood Hill z Haslemere w hrabstwie Surrey, siedziby rodziny Pilkington. Pochodzenie nieznane. Nazwana przez Tony Schillinga i Kennetha Ashburner'a w 1985. Silnie rosnąca o brylantowo białej korze.

• Gregory Birch - pochodzi z Werrington Park w Kornwalii. Nasiona zebrał R.M. Gregory w północno -zachodnich Indiach podczas I wojny światowej. Kora biała, silnie rosnąca odmiana.

• Inverleith - pochodzi od drzewa z Ogrodu Botanicznego w Edinburgh. Możliwe, że to mieszaniec. Być może pochodzi z nasiona przesłanego z Kew przez Hookera ok. 1881. Nazwana przez Kennetha Ashburner'a i Tony Schillinga w 1985. Często utożsamiana z Silver Shadow.

• Jermyns - pochodzi ze szkólki Hilliera w Hampshire. Roślina mateczna przybyła z Holandii w l. 1950-60. Nazwana przez Harolda Hilliera i jego głównego ogrodnika Jacka Bryce'a. Możliwe, że to mieszaniec. Czysto biała kora na pniu i konarach, długie kwiatostany wiosną, spore tempo wzrostu.

• Kashmir White - z nasiona zebranego w Lashpathri w Kaszmirze w 1978 przez Roya Lancastera i przez niego nazwana . Wrażliwa na późne przymrozki.

• Knightshayes - pochodzi od drzewa z Knightshayes w Devon. Pochodzenie nieznane. Wyselekcjonowana przez Kevina Coucher'a ze szkółki Thornhayes w Devon. Uderzająco biała kora i półpłaczący pokrój.

• Kyelang - pochodzi z Stone Farm. Kleiste pąki zimowe i silnie rozgałęziony pokrój. Nie tak czysto biała jak większość selektów subsp. jacquemontii. Zebrana przez Kennetha Ashburner'a w Kyelang w Indiach.

• McBeath - Pochodzi z nasiona zebranego przez Rona McBeath'a w Manali (Himachal Pradesh, Indie) na wysokości 3000 m. Roślina mateczna prawdopodobnie rośnie w Ogrodzie Botanicznym Dundee.

• Moonbeam - pochodzi z Wakehurst Place. Czasami zaliczana do subsp. occidentalis. Biały pień. Mniejsza niż większość form jacquemontii.